Ιβάνοφ - μια "συμμετοχική" κριτική

Πριν ξεκινήσω, ας διευκρινήσω ότι δεν θα δημιουργούσα ένα blog για να κάνω κριτική σε παραστάσεις που βλέπω. Έτσι, για να φανεί ότι το άρθρο που ακολουθεί είναι αρκετά παρορμητικό. Δεν ταιριάζει τόσο πολύ στην ιδιοσυγκρασία μου αν και με ένα blog μπαίνει κανείς σε πειρασμό να κάνει μια κριτική επί παντός επιστητού. Στην περίπτωση της παράστασης Ιβάνοφ του Τσέχοφ από την ομάδα Grasshopper θα κάνω μια εξαίρεση. Γιατί βγαίνοντας από το θέατρο Άρτι ένιωσα αρκετά συμμέτοχος σε αυτό που παρακολούθησα. Και αυτός είναι ο βασικός λόγος γιατί ονομάζω την κριτική μου συμμετοχική. Ένας άλλος λόγος είναι ότι διαβάζοντας κάποιος την παρακάτω κριτική δεν θα καταλάβει πολλά πράγματα αν δεν έχει δει την παράσταση, με άλλα λόγια να έχει συμμετάσχει και αυτός. Επίσης, επειδή σε ένα blog ο καθένας είναι ελεύθερος να γράψει το σχόλιό του σε οποιοδήποτε άρθρο, οπότε μπορεί να συμμετάσχει, με τον τρόπο του στην κριτική για την παράσταση του Ιβάνοφ. Άρα ήδη υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι για να ονομαστεί η κριτική "συμμετοχική".

Θα ξεκινήσω, λοιπόν, αυτό το άρθρο με πολλά μπράβο και συγχαρητήρια για μια υπέροχη από πολλές απόψεις παράσταση.

Κυρίως με ενδιαφέρει να επισημάνω με ποιον τρόπο γοητεύθηκα από τον κόσμο που δημιουργούνταν και εξελίσσονταν μπροστά μου και τα δυο τρία σημεία στα οποία αναδύθηκαν πολύ προσωπικές σκέψεις και συναισθήματα. Αυτές οι επισημάνσεις είναι και οι δικές μου προτάσεις εν δυνάμει εξέλιξης ή δοκιμής.

Και ξεκινάμε με κάποιες καίριες ερωτήσεις. Αν έχω δει παραστάσεις Τσέχοφ; Λοιπόν, θυμάμαι στο Θέατρο του Νέου Κόσμου είδα ένα "Πτηνό". Τώρα αν ήταν γλάρος ή σπουργίτι δεν μπορώ να πω. Μπορεί να ήταν και χελιδονόψαρο ή ίσως και τσιπούρα και να πέταγε στον ύπνο μου μιας και βλέπω συχνά περίεργα όνειρα. Είδα επίσης, τον Γλάρο που σκηνοθέτησε ο Πέτερ Στάιν στο Φεστιβάλ του Εδιμβούργου, καθώς και το ίδιο έργο από το Θέατρο Κρέτακορ Βουδαπέστης στο Φεστιβάλ Αθηνών. Επίσης, την ταινία Αύγουστος που σκηνοθέτησε ο Άντονυ Χόπκινς στον κινηματογράφο - μια διασκευή στον Θείο Βάνια. Το Ιβάνοφ από τον Θίασο Volksbuhne Am Rosa-Luxemburg-Platz του Βερολίνου πάλι στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών. Το Πλατόνοφ και τις Τρεις Αδερφές που σκηνοθέτησε ο δάσκαλος Νικίτα Μιλιβόγεβιτς στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και στο Θέατρο Δανδουλάκη αντίστοιχα. Ξεχνάω κάτι; Δεν νομίζω. Εν ολίγοις, δεν μπορώ να πω πως έχω δει αρκετές παραστάσεις.

Αν έχω διαβάσει τα έργα του Τσέχοφ; Όχι. Αν έχω κάποιο θεωρητικό ή ακαδημαϊκό υπόβαθρο; Ούτε κατά διάνοια. Δεν σκοπεύω όμως να κρίνω την παράσταση με βάση το έργο απαραίτητα. Αλλά με αυτό που είδα. Τώρα αν η ομάδα εξελίξει τις ιδέες της γιατί κάποιος θα τους αναφέρει κάποιες βασικές πληροφορίες για τα έργα του Τσέχοφ σίγουρα δεν θα είμαι εγώ αυτός.

Και για να μην πολυλογώ προχωρώ αμέσως στις βασικές εικόνες-προτάσεις μου:

- Μόλις ανάβουν τα φώτα σκηνής, ο διαμορφωμένος σκηνικός χώρος – μια τέντα-σκηνή σε έναν κήπο – όπου εμφανίζονται όλοι οι χαρακτήρες του έργου σαν να βρίσκονται σε κάποιο "garden party" σε βάζει κατευθείαν στον κόσμο και τις ιδέες της παράστασης. Ποια είναι η ένστασή μου; Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την τέντα. Φαίνεται «περίεργα» η φθήνια του συγκεκριμένου υλικού. Και αν έγινε από άποψη, δεν θα έλεγα πως ήταν από τις καλύτερες απόψεις της παράστασης. Η «φθήνια» θα μπορούσε να επιτευχθεί πάλι με φθηνά υλικά που θα αναδείκνυαν όμως πολύ περισσότερο την ίδια την παράσταση και τις ιδέες της ομάδας.

- Υπέροχη παρουσίαση των χαρακτήρων του έργου από την αρχή. Πολύ έξυπνα συντονισμένη και σκηνοθετημένη. Παράλληλες δράσεις όπου ο θεατής βλέπει όλους τους χαρακτήρες μπροστά του συνέχεια και είναι τόσο συμπυκνωμένη η δράση αυτή που παρακολουθεί με ενδιαφέρον κανείς όλους τους ηθοποιούς-χαρακτήρες του έργου ακόμα και σε στιγμές που δεν συμμετέχουν στη βασική σκηνή. Και αυτό το αίσθημα της συμμετοχής ή «συνενοχής» γίνεται ακόμα πιο έντονο. Αυτό το στοιχείο αμέσως είναι και το βασικό ατού της παράστασης και αυτό που με γοήτευσε περισσότερο. Γιατί το να δημιουργήσεις μια παράσταση με τόσες παράλληλες δράσεις και μάλιστα να καταφέρνεις να ανανεώνεις συνεχώς το ενδιαφέρον των θεατών είναι μια αναμφισβήτητη επιτυχία.

- Συνεχίζω λοιπόν, με κάποια συγκεκριμένα σημεία και επιμέρους σκηνές που θα κάνω τις δικές μου παρεμβάσεις. Όχι με τον υπαινιγμό να αλλάξει κάτι στην παράσταση, αλλά να εκφράσω τις προσωπικές μου εικόνες που αναδύθηκαν. Έχουμε τις τρεις κυρίες (τη Σάβισνα, την Ναζάροβνα και την άλλη καλεσμένη) που παίζουν τράπουλα. Το εύρημα της τράπουλας κάποια στιγμή δεν εξελίσσεται. Συνεχίζεται για αρκετή ώρα και χάνεται κάπου το ενδιαφέρον στο να προσέχουμε τη δράση τους, μιας και δεν συμβαίνει κάτι επιπλέον. Πολύ ωραία η στιγμή που η Σάβισνα νευριάζει και πετάει τα τραπουλόχαρτα των επισκεπτριών και αυτές βγάζουνε μετά καινούρια από την καρέκλα τους. Αλλά μέχρι εκείνο το σημείο είχε κορεστεί λίγο το παιχνίδι. Ίσως να γινόταν κάτι άλλο με τις τράπουλες. Ή να μην χρειαζόταν καν να τονιστεί το παιχνίδι πλέον με το να σηκώνουν τα φύλλα στον αέρα κλπ. Θα μπορούσαν – σαν πρόταση – να βγάζουν από παντού τράπουλες σαν εξέλιξη κιόλας της προηγούμενης δράσης. Από τη στιγμή που έχεις δείξει μια δράση ήδη με ένα αντικείμενο της παράστασης καλό είναι αν το συνεχίζεις να βρεις κάτι καινούριο. Μπορεί να είναι μια λεπτομέρεια, αλλά σίγουρα αναζητώντας και παίζοντας με όλες τις δυνατότητες που μπορεί να σου προσφέρει ένα σκηνικό ή τα χρησιμοποιούμενα αντικείμενα είναι μια πολύ έντονη εμπειρία.

- Σαν συνέχεια της παραπάνω παρατήρησης, θα μπορούσε να βρεθεί κάτι άλλο εκτός του αυτοσχεδιασμού – από την ηθοποιό που ενσαρκώνει την Μπαμπάκινα – με το πιατάκι του φλιτζανιού σαν να ήταν τραπουλόχαρτα. Εφόσον η ηθοποιός είχε την τσαγιέρα δίπλα της θα μπορούσε να βάζει τσάι και να πίνει και να επαναλαμβάνει αυτή την κίνηση. Με αυτή την επανάληψη γίνεται επίσης κατανοητό το πέρασμα του χρόνου και η μονότονη καθημερινότητα σαν κατάσταση των χαρακτήρων του έργου. Η πρότασή μου με άλλα λόγια.


- Οι τρεις γυναίκες (Σάβισνα, Ναζάροβνα και η καλεσμένη) όταν κουτσομπολεύουν τον Ιβάνοφ, τη γυναίκα του και λοιπούς, ανεβαίνουν στις καρέκλες τους και η σωματική τους στάση είναι αρκετά χαρακτηριστική. Σαν να είναι ζώα στα κλουβιά τους ή και αρπακτικά πουλιά που στέκονται περιμένοντας το θήραμά τους, όπως το ένιωσα τουλάχιστον. Κάτι τέτοιες στιγμές με έβαζαν κατευθείαν σαν θεατή να καταλάβω τι γίνεται και τις προθέσεις των χαρακτήρων του έργου. Τη δεύτερη φορά που έγινε και μάλιστα χωρίς κάποια αλλαγή στη διάθεση ή την εικόνα, είχε ήδη ειπωθεί και δεν είχε την ίδια δυναμική. Εκείνη τη στιγμή μου ήρθε η εικόνα στο μυαλό μου, όπου κάποιοι γνωστοί μου όταν γυρίζουν σπίτι τους μιλάνε για τρείς με τέσσερις ώρες στο τηλέφωνο αναλύοντας τα πάντα γύρω από την μονότονη καθημερινότητά τους και κουτσομπολεύοντας το σόι και λοιπούς συμπολίτες τους. Καταλαβαίνω ότι μπορεί να μην είναι στον κώδικα της παράστασης. Αλλά η εικόνα να ακούγεται ο ήχος του τηλεφώνου και αυτές οι γυναίκες να μιλάνε ακατάπαυστα ώρες και ώρες στο τηλέφωνο ή και σε συνεχόμενα τηλεφωνήματα μου άρεσε. Ναι, είναι δική μου εικόνα και για αυτό την αναλύω.

- Το «σεξουαλικό παιχνίδι» της Μπαμπάκινα με τον κόμη Σαμπέλσκι και τον Μπόρκιν θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο έντονο. Ειδικά στο Γλάρο που παρουσίασε ο θίασος του Κρετακόρ τα σεξουαλικά παιχνίδια ήταν αρκετά ωμά ή ίσως «σημερινά» θα έλεγα(χωρίς να γίνονται χυδαία σε καμία περίπτωση). Εκεί αμέσως δημιουργείται η έκπληξη και σε θεατές που έχουν παρακολουθήσει «αρκετό Τσέχοφ» στη θεατρική ζωή τους, όπου τις περισσότερες φορές παρόμοια «σεξουαλικά» γίνονται με έναν «παιχνιδιάρικο» λίγο «φλώρικο» τρόπο, λες και οι ήρωες του Τσέχοφ δεν πηδάνε καθόλου, μόνο «φλερτάρουν».

- Οι τελευταίες κρίσιμες για το έργο και το βασικό ήρωα σκηνές με τη γυναίκα του Άννια καθώς και με τη Σάσα μπορεί να έχουν έναν ιδιαίτερο μελοδραματισμό. Και το να προσπαθήσεις απλά να μην τον προκαλέσεις είναι ένας στόχος, αλλά δεν είναι ιδέα. Για μια παράσταση με τόσες πολλές ιδέες θα χρειαζόμουν σε αυτές τις σκηνές κάτι παραπάνω. Αν έχω να προτείνω κάτι; Το μόνο που μου έρχεται στο μυαλό είναι μια «αποστασιοποίηση» από τους χαρακτήρες. Δηλαδή να μπαίνουμε σαν θεατές στη λογική ότι παρακολουθούμε μια θεατρική παράσταση. Ακούγεται λίγο «μπρεχτικό» και δεν ξέρω κατά πόσο θα εξυπηρετούσε την ίδια την παράσταση. Θα μπορούσε πάντως να δοκιμαστεί.


- Ο «εφιάλτης» του Ιβάνοφ, όπως εγώ τον αντιλήφθηκα και τον ονομάζω, θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο έντονος. Σε αυτή τη σκηνή μου προέκυψε η ιδέα ότι ξαφνικά αυτή η τέντα-σκηνή γίνεται κάτι σαν το κόκκινο δωμάτιο στο Twin Peaks που εισχωρεί ο πράκτορας Κούπερ και ξεκινάει ο προσωπικός του εφιάλτης. Και στην παράσταση ήταν μια πολύ ωραία σκηνή που θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο εφιαλτική, έντονη, γκροτέσκ. Θα μπορούσαμε πολύ άνετα να δούμε τις σεξουαλικές φαντασιώσεις και τις εμμονές του Ιβάνοφ με τους συμπολίτες του. Μπορεί να ακούγεται δια-στροφικό και να μην έχει να κάνει με «Τσέχοφ», απλά εμένα αυτή η εικόνα μου αναδύθηκε. Ήθελα να δω περισσότερο καταστροφή σε αυτή τη σκηνή. Ακόμα και να καταστρέφεται με κάποιο τρόπο το ίδιο το σκηνικό ή να συνειδητοποιούμε ότι βρισκόμαστε όντως σε θέατρο. Επίσης, το πλαστικό γκαζόν δεν χρειάζεται να το σπάει αργότερα ο πρωταγωνιστής που ενσαρκώνει τον Ιβάνοφ, αλλά να διαλύεται σε αυτή την εφιαλτική σκηνή από όλους.

- Τέλος, ο ηθοποιός που ενσαρκώνει τον Ιβάνοφ δημιουργεί τους σωρούς από το διαλυμένο πλαστικό γκαζόν, όπου και γίνεται η τελική σκηνή με τη Σάσα και άλλους. Πριν φύγει από τη σκηνή προς την αυτοκτονία του, κάθεται μόνος του σε αυτό τον σωρό. Μου φάνηκε σαν μια πολύ ωραία αναπαράσταση απαγχονισμού. Προσωπικά θα μου άρεσε να κλείνει με αυτή την αυτοκτονία, με τον απαγχονισμό του (δεν χρειάζεται απαραίτητα να κατέβει καμιά κρεμάλα) και να μην βγαίνει έξω από τη σκηνή για να ακουστεί ένας κακός ήχος όπλου. Άλλωστε έχει ειπωθεί τόσες πολλές φορές πια. Βγαίνει ο Κόστια από τη σκηνή, πυροβολισμός. Βγαίνει ο Ιβάνοφ, πυροβολισμός. Στην παράσταση του Γλάρου από το Θέατρο Κρετακόρ (πάλι!) ο Κόστια δεν αυτοκτονεί, αλλά σπάει το βιολί που είχε μαζί του συνέχεια μέχρι εκείνη τη στιγμή. Μια πνευματική αυτοκτονία δηλαδή. Δεν λέω να μην αυτοκτονήσει ο Ιβάνοφ. Μπορεί όμως να παραμένει «απαγχονισμένος» ενώ οι υπόλοιποι ηθοποιοί συνεχίζουν την καθημερινότητά τους με τον ίδιο τρόπο που έχουν μάθει να ζουν. Αλλά κατά κάποιο τρόπο ότι συνέβη καταγράφηκε. Όπως και στους θεατές της παράστασης, όπως και σε όλους στα διάφορα ευχάριστα ή δυσάρεστα γεγονότα της ζωής μας.

Κλείνοντας το συγκεκριμένο άρθρο εύχομαι αυτή η παράσταση να συνεχιστεί και να την δούνε ακόμα περισσότεροι άνθρωποι γιατί πραγματικά αξίζει. Μπράβο παιδιά! Πολλά μπράβο...